Ciencia ficción, literatura de anticipación...

O xénero que adoitamos denominar como ciencia ficción levanta non poucas controversias, pois as vertentes que se poidan tomar a este respecto están en función do prisma que a el lle poidamos aplicar. Unha, que tal puidese ser para o caso, inclinaríao cara a unha vertente se cadra máis fantasiosa, entrementres outra caería con maior facilidade no campo, cando menos, da probabilidade, de algo non descartábel na realidade e que anticipa o que haberá de acontecer nun futuro. Diremos, xa de antemán, que non somos moi dados á lectura deste xénero de literatura, pero vén ao caso logo de que por fin nos animásemos a ler unha novela de Stephen King, neste caso so o pseudónimo de Richard Bachman. Sen dúbida que faría parte deste misceláneo caixón de xastre chamado ciencia ficción. Estamos a falar da narración que en portugués foi traducida como O concorrente, e que en español —que é o idioma en que finalmente o lemos—, El fugitivo.

Etiquetas á parte, Xulio Verne sáenos de novo ao paso. E se días atrás faciamos alusión aos galeóns de Rande e as súas Vinte mil leguas baixo dos mares, non podemos agora deixar de obvialo ao falarmos de ciencia ficción. O de Nantes, grandísimo documentalista dos avances científicos, foi un verdadeiro iluminado para a súa época. Xa for na obra amentada co somerxíbel Nautilus, xa con Da terra á lúa, historia dunha viaxe espacial en foguete ao noso satélite natural. Estamos perante o que na altura se comezou a denominar coa etiqueta de literatura de anticipación. Outros haberían logo de seguir os seus pasos, tal é o caso de H.G.Wells, Aldous Huxley, Ursula Le Guin, Ray Bradbury, Isaac Asimov, etc.

Mais quen foi o que colocou a primeira das pedras dese edificio que denominaremos, "sensu lato", ciencia ficción? Luciano de Samósata, no século II d.C. escribe os seus Relatos verídicos. Neles, fálasenos dunha viaxe á Lúa emprendida de xeito fortuíto. A consecuencia dun ciclón, un barco sae voando até o noso satélite, de modo que o narrador-viaxeiro conta acerca dese mundo paralelo que alí acha. Pero será Johannes Kepler e o seu Somnium, segundo o parecer de Asimov e outros autores do xénero, o iniciador dese tipo de prosa. Kepler, a pesar de todo, tampouco obvia a Luciano de Samósata e cítao, do cal se deduce que é o seu antecesor nun certo sentido. As viaxes de Gulliver, de Jonathan Switf ou o propio Verne son, á súa vez, continuadores de Kepler. Fala Sámosata, e é o primeiro literato en facelo, dos selenitas e, xa que logo, dos extraterrestres. Mais o propio Samósata advirte desde un inicio do libro que escribirá os seus Relatos verídicos sabendo que está a falar de algo fantasioso, nacido da súa imaxinación, e faino como oposición a aqueloutros autores que di faltan á verdade ao falar sobre países que os relatores nin terían nunca visitado, tal é o caso de Heródoto ou de Ctesias de Cnido.



Voltando ao que era o principio do noso texto, citabamos a Stephen King. O autor estadounidense ligámolo de xeito usual ao xénero de terror e suspense. Moitos dos seus libros, tal é o caso d'O resplandor, e tantos outros, teñen sido levados ao cinema. Mesmo esta novela, que diciamos foi escrita so o pseudónimo de Richard Bauchman, foi igualmente levada ao cinema. En España co título de Perseguido, e que logo tamén sairía ao mercado como vídeoxogo. O dinamismo desta novela á que aludimos, El fugitivo, parece ser unha constante do autor. A axilidade dos diálogos, así como a intriga ou o inesperado, latexan a cada paso. Ben Richards, protagonista dun concurso televisivo cuxo final ten necesariamente (pois nunca se ten dado o caso contrario) que acabar en morte, será un durísimo participante. Quere salvar a súa filla doente, única filla, e a súa esposa da vida miserábel en que viven. Cantos máis días resista sen ser abatido, máis aumentará o premio que ha de recibir a súa familia.

Publicada en 1982, os realities shows, tan á moda nos últimos tempos, non existían. Ese ollo escrutador que todo o ve, que espía a vida da xente, que controla e axexa, ese grande irmán que o George Orwell de 1984 xa aventuraba a finais dos anos corenta, está aquí. Descríbesenos un mundo degradado, cuns índices de contaminación atmosférica altísimos, cunha sociedade alienada e acrítica que se entretén practicamente só con programas concurso da televisión (librevisión é o nome que recibe na narración) e en que o poder, a través do seu aparello represor (policía, cazadores, delatores, etc.) castiga sen compaixón. A crueza, o verosímil que soa todo, ese mundo asalvaxado e perfectamente estratificado que vive e traballa de maneira compartimentada, estanca, a ese mundo élle furtada a verdade das cousas. A descrición das clases sociais humildes, aguilloadas por traballos que producen doenzas irreversíbeis (cancros e problemas de esterilidade), centra grande parte do relato. A saída que Ben Richards lle dá á súa situación familiar é arrepiante. Librevisión, a televisión gratuíta, ofrece concursos de alto risco para os concursantes ("Camiñando cara aos billetes", en que poñen a persoas afectadas do corazón a correr sobre unha fita transportadora dándolle máis velocidade de cada vez que fallan unha proba; "Bañe o crocodilo", cuxa perigosidade fica explícita no propio título; ou "O fuxitivo", que é ao que se presenta Ben Richards, e que se espera con resultado de morte).

Chama enormemente a atención a creación desa masa acrítica, cuxo contrapunto é posto por Bradley, un rapaz que axuda ao protagonista e lle descobre a realidade do que está a acontecer, de como el foi capaz de burlar o goberno para poder acceder á biblioteca á que só uns poucos poden —recordemos ao Ray Bradbury de Fahrenheit 451— e documentarse sobre o cancro de pulmón que decima as clases populares e que é disfrazado de simple pneumonía. A sociedade, xa que logo, convértese en amoral, en manda desaforada de lobos que goza vendo sufrir os seus conxéneres a través de librevisión. A pesar da immolación final a que o protagonista se ve abocado, a liberación da súa refén e a destrución do centro operador do mal, a Comisión de Concursos de Librevisión, abre unha raigaña de esperanza e alivia o lector de toda a tensión precedente. En termos técnicos, trátase esta dunha novela distópica, isto é, dunha novela en que se presenta unha sociedade ficticia, probábel pero indesexábel. Velaquí, pois, a "ciencia ficción" ("novela de anticipación" en termos das primeiras décadas do século XX) a que faciamos referencia no inicio, aínda que con toda a carga de controversia que poida encerrar. Libro este de Stephen King que, etiquetado dun ou doutro xeito, achega unha poderosa actualidade e forza, e que sen dúbida o fai altamente recomendábel.